Του Χάρη Ντιγριντάκη
Την δυσλειτουργικότητα του περίφημου νόμου 4412 για τις δημόσιες συμβάσεις επιχειρεί το νέο θεσμικό πλαίσιο που εισάγει το υπουργείο Υποδομών μέσω MEGA τροπολογίας.
Πρόκειται για μια εκτεταμένη τροποποίηση του πολυνομοσχεδίου του 2016 του οποίου μέρη έχουν αλλάξει πολλάκις (έχει διαφοροποιηθεί 385 φορές σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου).
Η κυβέρνηση μέσω των αλλαγών στοχεύει στην κατασκευή ποιοτικότερων έργων, και στη σύντμηση του σημερινού χρόνου εκτέλεσης, αλλά και σε ένα πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ αναδόχου και Δημοσίου, αμβλύνοντας τα σημεία της εκείνα, που αποτελούσαν για πολλά χρόνια σημεία τριβής μεταξύ τους.
Μεταξύ άλλων επιχειρείται:
1. Ενίσχυση του συστήματος μελέτη – κατασκευή, ώστε να μπορεί να εκκινεί η διαδικασία δημοπράτησης των έργων με χαμηλότερο βαθμό ωριμότητας απ’ ό, τι ισχύει σήμερα.
Αυτός ο τρόπος ανάθεσης έχει ως βασική αρχή τη μετατόπιση της ευθύνης των μελετών στον Ανάδοχο.
2. Ταχύτερη εκκίνηση της δημοπράτησης έργων ειδικής σημασίας για την οικονομία της χώρας, έργων δηλαδή που είναι ενταγμένα στο άρθρο 7Α του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων, σε σχέση με το τι ισχύει σήμερα.
Στα μεγάλα έργα προβλέπεται, επίσης, η εφαρμογή των διατάξεων που αφορούν στις στρατηγικές ιδιωτικές επενδύσεις για την ταχύτερη δημοπράτησή τους.
3. Αντιμετώπιση των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών στα έργα, οι οποίες είχαν σαν αποτέλεσμα τη δυσκολία ολοκλήρωσής τους, κάτι που είχε επισημανθεί και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Με τις νέες προβλέψεις, θα πρέπει να αιτιολογείται όποια προσφορά έχει απόκλιση μεγαλύτερη των δέκα ποσοστιαίων μονάδων από τον μέσο όρο του συνόλου των εκπτώσεων των προσφορών που υποβλήθηκαν.
Η αιτιολόγηση αυτή θα αποτελεί δεσμευτική συμφωνία και τμήμα της σύμβασης ανάθεσης, που δεν μπορεί να μεταβληθεί καθ’ όλη την διάρκεια εκτέλεσης της σύμβασης.
Ταυτόχρονα, η εγγύηση καλής εκτέλεσης υπολογίζεται πλέον επί αρχικού προϋπολογισμού δημοπράτησης και όχι επί της αξίας της σύμβασης.
Ενώ αποδεσμεύεται η εγγύηση προκαταβολής από την εγγύηση καλής εκτέλεσης, στην περίπτωση που χορηγείται και οφείλει ο ανάδοχος να προσκομίζει πρόσθετη εγγυητική για ποσό ίσο με αυτό της προκαταβολής.
4. Θεσμοθετείται η ιδιωτική επίβλεψη έργων και μελετών, δηλαδή η δυνατότητα να μπορεί να ασκηθεί επίβλεψη εκτός από την Υπηρεσία και από πιστοποιημένο ιδιωτικό φορέα (φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή ένωση προσώπων), ο οποίος θα διαθέτει τις αναγκαίες εξειδικευμένες γνώσεις.
Ιδιαίτερα για τις μελέτες θα μπορούν να προσλαμβάνονται ιδιώτες εξειδικευμένοι μηχανικοί (checkers) στο στάδιο της παραλαβής.
5. Μετατροπή του συστήματος παρακολούθησης των έργων από ελεγκτικό – που είναι σήμερα – σε δηλωτικό. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό;
Η Διευθύνουσα Υπηρεσία απαλλάσσεται από περιττές γραφειοκρατικές υποχρεώσεις που πολλές φορές οδηγούσαν στην αυτοδίκαιη επέλευση δυσμενών αποτελεσμάτων για το δημόσιο.
Η υποβολή των επιμετρήσεων από τον ανάδοχο γίνεται πλέον κανόνας που συνοδεύεται με αυξημένη ευθύνη ως προς την ακρίβεια αυτών.
Με τον νέο τρόπο θα διευκολύνονται οι επιμετρήσεις και οι λογαριασμοί του έργου, κι έτσι θα επιταχυνθούν οι πληρωμές των λογαριασμών.
6. Θεσμοθετείται – για έργα προϋπολογισμού άνω των 10 εκατομμυρίων ευρώ – η δυνατότητα διαιτητικής επίλυσης κάθε διαφοράς που προκύπτει σχετικά με την εφαρμογή, την ερμηνεία ή το κύρος της Σύμβασης.
Προκειμένου για έργα κατώτερου προϋπολογισμού, απαιτείται η σύμφωνη γνώμη του αρμόδιου τεχνικού συμβουλίου.
Tέλος εισάγεται ο θεσμός του φιλικού διακανονισμού ως δυνατότητα επίλυσης των διαφορών πριν την προσφυγή στη διαιτησία.
Ειδικότερα οι 10 βασικές μεταρρυθμίσεις που εισάγονται με την τροποποίηση του νόμου για τα έργα του δημοσίου
1. Ενίσχυση του συστήματος μελέτη – κατασκευή, ώστε να μπορεί να εκκινεί η διαδικασία δημοπράτησης των έργων αμεσότερα απ’ ό,τι ισχύει σήμερα, παράλληλα με την περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου.
Η περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί πριν την ανακήρυξη αναδόχου, υπό τον όρο οι εγκριθέντες περιβαλλοντικοί όροι να μην μεταβάλλουν ουσιωδώς το αντικείμενο του έργου.
Βασική αρχή του συγκεκριμένου τρόπου ανάθεσης αποτελεί η μετατόπιση της ευθύνης των μελετών στον Ανάδοχο.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Ενισχύοντας το σύστημα Μελέτη-Κατασκευή επιτυγχάνουμε στην πραγματικότητα να καλύψουμε το κενό που εμφανίζεται, σχεδόν πάντα, ανάμεσα στις εγκεκριμένες μελέτες και στην πραγματικότητα που καλείται ο εκάστοτε εργολάβος να αντιμετωπίσει.
Μεγάλα σφάλματα προμετρήσεων, ανεφάρμοστες τεχνικές λύσεις, αστοχίες λόγω κακής διερεύνησης των επί τόπου συνθηκών (πτωχές γεωτεχνικά έρευνες), είναι τα πιο συχνά προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζονται κατά την κατασκευή έργων και οδηγούν σε μεγάλες καθυστερήσεις και ακριβότερα έργα αφού οι συμπληρωματικές συμβάσεις έχουν γίνει κανόνας, αντί για εξαίρεση.
Με την ενίσχυση του συστήματος Μελέτη-Κατασκευή ο εργολάβος αναλαμβάνει μέρος της ευθύνης, αφού το τελικό στάδιο της μελέτης (οριστικές μελέτες) συνυπογράφεται και από εκείνον.
2. Η δημοπράτηση έργων ειδικής σημασίας για την οικονομία της χώρας, έργων δηλαδή που είναι ενταγμένα στο άρθρο 7Α του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων, θα μπορεί να εκκινεί γρηγορότερα απ’ ό, τι ίσχυε έως και σήμερα.
Στα μεγάλα έργα προβλέπεται, επίσης, η εφαρμογή των διατάξεων που αφορούν στις ιδιωτικές επενδύσεις για την ταχύτερη δημοπράτησή τους.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Με την προτεινόμενη τροποποίηση, αντιμετωπίζονται παθογένειες ετών που καθυστερούσαν την υλοποίηση σημαντικών έργων υποδομής, όπως τα μεγάλα έργα των αυτοκινητοδρόμων, που αποτελούν κρίσιμους τομείς για την ανάπτυξη της χώρας.
Επίσης, στοχεύει στη προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων, με τη κατάλληλη διαμόρφωση ενός φιλικού περιβάλλοντος, ώστε να λειτουργούν πολλαπλασιαστικά στην επιτάχυνση των επιδιωκόμενων ρυθμών ανάπτυξης της οικονομίας.
3. Αντιμετώπιση των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών στα έργα, που είχαν σαν αποτέλεσμα τη δυσκολία ολοκλήρωσής τους.
Το γεγονός αυτό μάλιστα είχε επισημανθεί και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Στο εξής θα πρέπει να αιτιολογείται όποια προσφορά έχει απόκλιση μεγαλύτερη των 10 ποσοστιαίων μονάδων από τον μέσο όρο της έκπτωσης, του συνόλου των παραδεκτών προσφορών που υποβλήθηκαν.
Η αιτιολόγηση θα αποτελεί δεσμευτική συμφωνία και τμήμα της σύμβασης ανάθεσης, που δεν μπορεί να μεταβληθεί καθ’ όλη την διάρκεια εκτέλεσης της σύμβασης.
Ταυτόχρονα η εγγύηση καλής εκτέλεσης υπολογίζεται πλέον επί του προϋπολογισμού δημοπράτησης του έργου και όχι επί της τελικής αξίας της σύμβασης.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Με την προτεινόμενη τροποποίηση, αποφεύγονται φαινόμενα που παρατηρήθηκαν τα τελευταία χρόνια, με την αποδεδειγμένη αδυναμία ολοκλήρωσης των έργων, λόγω υπερβολικών εκπτώσεων από αναδόχους που ως συνέπεια έχει την απώλεια της αξιοπιστίας του κράτους απέναντι στη κοινωνία για την εμπρόθεσμη και έντεχνη εκτέλεσή τους.
Για τη μεγαλύτερη εξασφάλιση του Δημοσίου έναντι του παραπάνω κινδύνου, θεσπίζεται ο υπολογισμός της εγγύησης καλής εκτέλεσης επί του προϋπολογισμού δημοπράτησης των έργων, όπου έμμεσα επιτυγχάνεται η αύξηση του ποσού των εγγυητικών επιστολών, που μέχρι σήμερα το Δημόσιο παρακράτουσε ως εχέγγυο για την καλή και εμπρόθεσμη εκτέλεση αυτών.
4. Θεσμοθετείται η ιδιωτική επίβλεψη έργων και μελετών, δηλαδή η δυνατότητα να μπορεί να ασκηθεί επίβλεψη εκτός από την Υπηρεσία και από πιστοποιημένο ιδιωτικό φορέα (φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή ένωση προσώπων), ο οποίος θα διαθέτει τις αναγκαίες εξειδικευμένες γνώσεις.
Ιδιαίτερα για τις μελέτες θα μπορούν να προσλαμβάνονται ιδιώτες εξειδικευμένοι μηχανικοί (checkers) στο στάδιο της παραλαβής.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Μετά από μια δεκαετία κρίσης , ο Δημόσιος Τομέας αδυνατεί συχνά να ανταποκριθεί στην συστηματική και ορθή παρακολούθηση των έργων με αποτέλεσμα είτε να ανακαλύπτονται κακοτεχνίες, χρόνια μετά την παράδοση έργων, είτε το συχνό επίσης φαινόμενο της δήλωσης αδυναμίας από πλευράς Υπηρεσιών και η συνεχής ανάγκη για σύναψη Προγραμματικής Συμφωνίας με Περιφέρειες ή Υπουργεία προκειμένου να εκτελεστούν τα έργα.
Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε υπερσυσσώρευση έργων σε ορισμένους φορείς με τις όποιες καθυστερήσεις αυτό συνεπάγεται.
Σε ότι αφορά το κομμάτι των μελετών, εκεί οι εξελίξεις της επιστήμης απαιτούν πολλές φορές εξειδικευμένες γνώσεις που πολλές φορές οι Τεχνικές Υπηρεσίες είτε των ΟΤΑ, είτε των Υπουργείων, δεν διαθέτουν.
Παρατηρείται συχνά χαμηλό επίπεδο εγκεκριμένων μελετών, γιατί απλούστατα οι υπηρεσίες αδυνατούν να ελέγξουν πραγματικά τις παραδοθείσες μελέτες είτε λόγω έλλειψης επιστημονικής επάρκειας είτε λόγω ελλείψεων σε ανθρώπινο δυναμικό, πράγμα που με τη σειρά του οδηγεί σε νέες καθυστερήσεις και προβλήματα.
Η ιδιωτική επίβλεψη έρχεται να λύσει τα χέρια σε οποιοδήποτε φορέα θέλει να σχεδιάσει και να εκτελέσει οποιοδήποτε απαιτητικό ή μή έργο χωρίς προβλήματα, έντεχνα και έγκαιρα με ένα μικρό επιπλέον κόστος.
5. Το σύστημα παρακολούθησης των έργων μετατρέπεται σε δηλωτικό, από ελεγκτικό όπως ισχύει σήμερα.
Σκοπός είναι να διευκολύνονται οι επιμετρήσεις και οι λογαριασμοί του έργου. Η Διευθύνουσα Υπηρεσία απαλλάσσεται από υποχρεώσεις, στις οποίες δεν μπορούσε να ανταποκριθεί με αποτέλεσμα να προκύπτουν δυσμενή αποτελέσματα για το Δημόσιο, λόγω αυτοδίκαιων εγκρίσεων.
Η υποβολή των επιμετρήσεων από τον ανάδοχο γίνεται πλέον κανόνας και συνοδεύεται με αυξημένη ευθύνη ως προς την αλήθεια αυτών, με στόχο να επιταχυνθεί η πληρωμή των λογαριασμών.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Με την προτεινόμενη τροποποίηση, προσπαθούμε να ανατρέψουμε τις στερεοτυπικές επικρατούσες μέχρι σήμερα αντιλήψεις που ήθελαν το αντισυμβαλλόμενο μέρος του Δημοσίου, να θεωρείται ως αφερέγγυο για την ακρίβεια των υποβληθέντων στοιχείων.
Αντιθέτως, έχοντας ως σημείο αναφοράς την εμπέδωση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των αντισυμβαλλόμενων μερών, μετατρέπουμε το σύστημα παρακολούθησης των έργων σε δηλωτικό, προσβλέποντας στην επιτάχυνση των διαδικασιών που είχε παρατηρηθεί ότι κωλυσιεργούσαν την εξέλιξη των έργων.
Παράλληλα δημιουργείται ένα περιβάλλον που περιλαμβάνει όλους τους αναγκαίους μηχανισμούς, από πλευράς του Δημοσίου, για τον έλεγχο των υποβαλλόμενων στοιχείων.
6. Θεσμοθετείται για έργα προϋπολογισμού άνω των δέκα εκατομμυρίων (10.000.000) ευρώ, η δυνατότητα διαιτητικής επίλυσης κάθε διαφοράς που προκύπτει σχετικά με την εφαρμογή, την ερμηνεία ή το κύρος της Σύμβασης.
Για έργα κατώτερου προϋπολογισμού, απαιτείται η σύμφωνη γνώμη του αρμόδιου τεχνικού συμβουλίου.
Επίσης παρέχεται πλέον η δυνατότητα του φιλικού διακανονισμού ως ένα στάδιο πριν την χρήση της διαιτησίας.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Με την εισαγωγή των θεσμών της διαιτησίας αλλά και του φιλικού διακανονισμού, επιτυγχάνεται η επιτάχυνση της έννομης προστασίας, αφού είναι κοινώς παραδεκτό ότι με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο οι καθυστερήσεις που μπορούσαν να δημιουργηθούν σε έργα που παρουσίαζαν νομική εμπλοκή, ήταν πολύ σημαντικές και πολλές φορές καθοριστικές για την έκβαση των έργων.
7. Προωθείται ο εκσυγχρονισμός, η ψηφιοποίηση και η απλοποίηση των διαδικασιών. Ειδικότερα, καθιερώνεται η υποχρεωτική τήρηση από τον ανάδοχο ηλεκτρονικού ημερολογίου του έργου, σε ελεύθερο λογισμικό ευρείας χρήσης.
Το ηλεκτρονικό ημερολόγιο αποστέλλεται ηλεκτρονικά στον Προϊστάμενο της Διευθύνουσας Υπηρεσίας και στον επιβλέποντα του έργου, με στόχο την επιτάχυνση ενημέρωσης όλων των εμπλεκομένων στο έργο και την επίλυση οιωνδήποτε διαφωνιών χωρίς χρονικές καθυστερήσεις.
Επίσης θεσπίζεται η παραλαβή των έργων σε ένα στάδιο για την απλοποίηση των διαδικασιών.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Με την εισαγωγή των νέων διαδικασιών επιτυγχάνεται η εναρμόνιση με τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας που αποτελεί κυβερνητική προτεραιότητα.
Εκσυγχρονίζοντας θεσμοθετημένες διαδικασίες, δίνεται η δυνατότητα της απομακρυσμένης ενημέρωσης του ημερολογίου του εκάστοτε έργου, οποιαδήποτε χρονική στιγμή απαιτηθεί.
Με την παραλαβή του έργου σε ένα στάδιο αποφεύγονται οι χρονοβόρες διαδικασίες που προβλέπονταν με τον προηγούμενο νόμο χωρίς το Δημόσιο να απεμπολεί κανένα εκ των δικαιωμάτών του.
8. Καταπολεμούνται οι καθυστερήσεις στις παραδόσεις των έργων αφού στις διακηρύξεις για έργα εκτιμώμενης αξίας σύμβασης μεγαλύτερης του ενός εκατομμυρίου (1.000.000) ευρώ, παρέχεται η δυνατότητα πρόβλεψης κινήτρου – πριμ πρόσθετης αμοιβής ίσης έως 5% της συμβατικής δαπάνης για παράδοση έργων νωρίτερα από τη συμβατική προθεσμία.
Ταυτόχρονα δίνεται βάρος και στην ποιοτικότερη υλοποίηση των μελετών και των έργων, αφού καθιερώνεται πλέον αυτοδίκαιη λύση της σύμβασης μετά την πάροδο 24 μηνών από τη λήξη του συμβατικού χρόνου για συμβάσεις μελετών και αυξάνεται ο χρόνος υποχρεωτικής εγγύησης στα πέντε έτη για τα έργα.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Με τις προτεινόμενες αλλαγές, κινητροδοτείται η ταχύτερη παράδοση σημαντικών υποδομών, έντεχνα και με υψηλές ποιοτικές προδιαγραφές.
Έτσι, αποσκοπείται η επίτευξη του διττού διακηρυγμένου στόχου για ποιοτικότερα έργα και έγκαιρες παραδόσεις.
Αν το δίπτυχο αυτό όντως επιτευχθεί, η διατάξεις αυτές θα έχουν προσφέρει εξαιρετικές υπηρεσίες στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας, βελτιώνοντας την αξιοπιστία του Κράτους και δίνοντας επιπλέον αντίκρισμα στους κόπους των Ελλήνων πολιτών.
9. Καταργούνται οι κληρώσεις για την ανάδειξη των επιτροπών, που επέφεραν υπερβολικές καθυστερήσεις στην διεξαγωγή των διαγωνισμών.
Την ίδια στιγμή, καθίσταται υποχρεωτική η ανάρτηση της μελέτης του έργου πριν την προκήρυξή του, ώστε οι συμμετέχοντες στο διαγωνισμό να μπορούν να διαμορφώνουν πληρέστερη εικόνα του έργου.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Η διάταξη των κληρώσεων εισήχθη με την λογική της ενίσχυσης της διαφάνειας, αλλά τελικά δεν λειτούργησε αφού καλούνταν να συμμετάσχουν σε πολύωρες συνεδριάσεις επιτροπών άτομα από άλλους οργανισμούς χωρίς καμία γνώση του αντικειμένου που είχε δημοπρατηθεί με αποτέλεσμα τις αραιές συνεδριάσεις, καθυστερήσεις και προβληματικά πρακτικά διαγωνισμών.
Παρεμβαίνουμε έτσι ώστε να επιστρέψει η αρμοδιότητα συγκρότησης επιτροπής διαγωνισμών από άτομα της υπηρεσίας που δημοπρατεί το έργο έτσι ώστε να επιταχυνθούν οι διαδικασίες.
Άλλωστε, το αδιάβλητο των διαδικασιών και η αντικειμενικότητα των πρακτικών των διαγωνισμών διασφαλίζεται από την ισχύουσα διάταξη για εξέταση των ενστάσεων από την Ανεξάρτητη Αρχή Προδικαστικών Προσφυγών και όχι από την επιτροπή διαγωνισμού όπως γινόταν παλαιότερα.
Επίσης με την υποχρεωτική ανάρτηση των μελετών πριν την προκήρυξη του διαγωνισμού, αντιμετωπίζονται ριζικά οι καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση έργων λόγω αστοχιών μελέτης.
10. Προχωρά η ίδρυση Ενιαίου Συστήματος Τεχνικών Προδιαγραφών και Τιμολόγησης Τεχνικών Έργων και Μελετών.
Παράδειγμα-Επεξήγηση
Με τη δημιουργία του νέου θεσμικού πλαισίου διασφαλίζεται η ενοποιημένη διαχείριση ως προς την τεχνική και οικονομική διαχείριση των δημοσίων έργων, αποφεύγοντας τις στρεβλώσεις του παρελθόντος που επέτρεψαν διαφοροποιήσεις ως προς τις τεχνικές προδιαγραφές και την τιμολόγηση, ομοειδών έργων.
