Από το γνωστό Αλκατράζ («The Rock») στο Σαν Φρανσίσκο (ΗΠΑ), μέχρι το La Modelo, στη Βαρκελώνη, οι φυλακές σε όλο τον κόσμο έχουν γίνει επιτυχημένοι τουριστικοί προορισμοί, κάπως περίεργοι, αλλά αναμφίβολα πολύ ελκυστικοί για τους τουρίστες.
Λίγοι ταξιδιώτες μπορούν να αντισταθούν στο να ανακαλύψουν, έστω και επιφανειακά, πώς ήταν η ζωή χωρίς ελευθερία σε μερικές από τις πιο ιστορικές φυλακές.
Αυτό το αναπτυσσόμενο τμήμα ονομάζεται είτε τουρισμός φυλακών είτε σωφρονιστικός τουρισμός. Οι ειδικοί περιγράφουν αυτή τη δραστηριότητα ως ένα είδος σκοτεινού τουρισμού, λόγω της ζοφερής πλευράς της επίσκεψης σε παλιές φυλακές με συγκεκριμένη ιστορία, όπου οι άνθρωποι στερούνταν την ελευθερία τους.
Αυτές οι επισκέψεις «ανακτούν την αξία» των φυλακών που δεν χρησιμοποιούνται πλέον ως τέτοιες επειδή είναι απαρχαιωμένες, αλλά (είτε λόγω της τοποθεσίας, της αρχιτεκτονικής ή της ιστορίας τους, είτε λόγω όλων αυτών των παραγόντων ταυτόχρονα) είναι αρκετά ελκυστικές για επίσκεψη και εμπειρία.
Υπάρχει μια άνοδος του τουρισμού φυλακών καθώς περιλαμβάνει εμπειρία και γνώση ενός μέρους της ιστορίας μιας πόλης, περιοχής ή χώρας. Αντικατοπτρίζεται ξεκάθαρα στα στοιχεία που αναφέρουν φυλακές όπως αυτή της Βαρκελώνης, η οποία τους τελευταίους μήνες γνώρισε μια εξαιρετική άνοδο στις επισκέψεις που επιβεβαιώνει την επιτυχία του τμήματος.
Μάλιστα, από το 2018 που άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό, ένα χρόνο μετά το κλείσιμό του το έχουν επισκεφθεί περισσότερα από 154.000 άτομα.
Με αυτόν τον αριθμό καταγεγραμμένων επισκέψεων, φαίνεται ξεκάθαρο ότι η ιδέα της ανακάλυψης των μυστικών μιας φυλακής ήταν, τουλάχιστον, επιτυχημένη.
Ωστόσο, αυτή η επιτυχία δεν έγκειται στην πρωτοτυπία της. Τουλάχιστον όχι εντελώς, αφού μπορούμε να βρούμε προηγούμενα στον τουρισμό του Ολοκαυτώματος. Το κίνητρο πίσω από τις επισκέψεις στα ναζιστικά κέντρα εξόντωσης έχει ορισμένες ομοιότητες με αυτό των φυλακών.
Είναι σημαντικό να χαρακτηριστούν και οι δύο έννοιες που σηματοδοτούν μια ορισμένη απόσταση μεταξύ αυτών των δύο τάσεων. Στα ναζιστικά κέντρα οι κρατούμενοι κρατούνταν συστηματικά και δολοφονούνταν. Αυτό δεν συμβαίνει στις φυλακές, αν και υπήρξαν επίσης σκηνές βασανιστηρίων και θανάτου ή τόποι μυθικών αποδράσεων. Όλοι αυτοί είναι παράγοντες που χρησιμεύουν για να δώσουν πλαίσιο και αφήγηση στις επισκέψεις.
Οι ειδικοί βλέπουν τις επισκέψεις σε κέντρα όπως το Άουσβιτς ή το Μαουτχάουζεν ως τρόπο να δώσουν φόρο τιμής στα θύματα, να κάνουν μια πολιτιστική εκδρομή ή να ικανοποιήσουν τη νοσηρή επιθυμία να δουν από κοντά τη φρίκη που σήμαιναν για τα θύματά τους.
Γιατί τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για τον τουρισμό φυλακών;
Η αλήθεια είναι ότι οι λόγοι για την άνθηση του τουρισμού φυλακων είναι ακόμη και αβέβαιοι. Υπό αυτή την έννοια, υπάρχουν διάφοροι τύποι επισκεπτών. Καταρχήν, ηθικοί λόγοι, που προκύπτουν όταν το κοινό που επισκέπτεται αυτά τα κέντρα θέλει να μάθει για τις συνθήκες υπό τις οποίες έζησαν ιστορικοί κρατούμενοι που φυλακίστηκαν για άδικους λόγους σε άλλες εποχές. Οι περισσότεροι τουρίστες θέλουν να μάθουν λίγη ιστορία από την επίσκεψη. Δεύτερον, υπάρχουν επισκέπτες με γοητεία ή νοσηρή περιέργεια για σενάρια ανθρώπινου πόνου.
Μια άλλη ομάδα είναι αυτοί που επιδιώκουν την απλή μόδα ή ενδιαφέρονται να μοιραστούν αυτή την εμπειρία, που σίγουρα μπορεί να είναι συγκλονιστική, στα κοινωνικά δίκτυα.
Για τη συντριπτική πλειοψηφία, πρόκειται για την απόλαυση της νοσηρής προκατάληψης: ενδιαφέρον για οτιδήποτε περιλαμβάνει κάτι παθολογικό ή βίαιο.
Ποιος τύπος επισκέπτη έρχεται πιο συχνά;
Γενικά, αν αναλύσουμε τον τύπο του τουρίστα που ενδιαφέρεται για αυτή τη νέα επιλογή, μπορούμε να ανακαλύψουμε ένα πολύ ποικίλο κοινό. Δεν είναι μόνο οι τουρίστες, καθώς πολλοί από τους χρήστες είναι μέρος του τοπικού πληθυσμού που θέλουν να γνωρίσουν τα χαρακτηριστικά και την ιστορία αυτών των κέντρων, και υπάρχουν ακόμη και μερικοί επισκέπτες με κάποιο ενδιαφέρον να βιώσουν, εκ πρώτης όψεως, πώς πρέπει να είναι να κλειστεί σε ιστορικά κελιά όπως του Νέλσον Μαντέλα, για παράδειγμα.
Το προφίλ, επομένως, κυμαίνεται από το περίεργο για την ιστορία σε ένα συγκεκριμένο κοινό με μια νοσηρή περιέργεια για γνώση των σκοτεινών σεναρίων της ιστορίας, έως το απλά περίεργο με ελεύθερο χρόνο.
