Το νησιωτικό σύμπλεγμα της Σαντορίνης αποτελεί μοναδική σχεδόν περίπτωση στον κόσμο ενός ηφαιστείου με καλδέρα (βύθισμα) στη θάλασσα. Όλα τα νησιά της Σαντορίνης σχηματίσθηκαν κύρια από την ηφαιστειακή δράση, που δημιούργησε ένα σύνθετο ηφαιστειακό οικοδόμημα.
Δώδεκα τεράστιες εκρήξεις, μια κάθε 20.000 χρόνια περίπου, έγιναν στην τελευταία περίοδο. Kάθε βίαιη έκρηξη καταλήγει στη δημιουργία μεγάλων βυθισμάτων, γκρεμίζοντας το μεγαλύτερο κεντρικό τμήμα του ηφαιστείου, που επιμένει όμως να οικοδομείται ξανά.
Η τελευταία μεγάλη έκρηξη έγινε πριν 3.600 χρόνια (στην ύστερη εποχή του χαλκού) και τα 30 km3 πυρακτωμένων υλικών από τέφρα και ελαφρόπετρα, σκέπασαν τα 3 νησιά (Θήρα, Θηρασία, Ασπρονήσι) και μαζί ένα ακμαιότατο προϊστορικό πολιτισμό στο Ακρωτήρι.
Η τεράστια ποσότητα των υλικών δημιούργησε και τις εύφορες νέες πεδινές εκτάσεις, μαζί με τις γνωστές εξωτερικές παραλίες.
Τα στερεά και τα αέρια που βγήκαν από τα σωθικά του ηφαιστείου προξένησαν κάτω του ένα μεγάλο κενό και γκρέμισαν το κεντρικό τμήμα, δημιουργώντας μια τεράστια χοάνη, τη σημερινή καλδέρα, με διαστάσεις 8Χ4 km και βάθος μέχρι 400 m κάτω από τη θάλασσα.
Μετά, η ιστορική πια ηφαιστειακή δραστηριότητα συνεχίστηκε πολύ πιο ήπια και οικοδόμησε στην καλδέρα τα νησάκια της Παλιάς και της Νέας Καμένης.
Η τελευταία αποτελεί τη νεότερη χέρσα γη της Μεσογείου, αφού οι λάβες της σχηματίσθηκαν μόλις 440 έως 62 χρόνια από σήμερα. Οι κρατήρες, οι θερμές ατμίδες, τα νέα ορυκτά και διαλύματα, τα ζεστά πολύχρωμα νερά που αναβλύζουν, εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες των νέων νησιών.
Η κατακρήμνιση του κεντρικού ηφαιστείου δημιούργησε τις απότομες πλαγιές της καλδέρας, τα «γκρεμνά» των ντόπιων, που κάνουν δυνατή τη θαλάσσια περιήγηση στο «εσωτερικό» του ενεργού ηφαιστείου. Είναι σα να αγγίζεις τα σπλάχνα του, να βλέπεις πραγματικές εικόνες της δομής του, να διαβάζεις τις λεπτομέρειές του σε συνολικό μήκος 25km και ύψος 100-300m πάνω απ’ το νερό, να κατανοείς την εξέλιξη και τον τρόπο που λειτούργησε.
Η ποικιλία των πετρωμάτων, η εναλλαγή των χρωμάτων τους, η μεταξύ τους συσχέτιση, οι λεπτομέρειες των ηφαιστειακών σχημάτων και πετρωμάτων εντυπωσιάζουν. Ο φυσικός φωτισμός των πρανών, διαφορετικός σε κάθε στιγμή της ηλιόλουστης μέρας, δημιουργεί ξεχωριστές εικόνες σ’όλη σχεδόν τη διάρκεια του χρόνου.
Διάφορες διαδρομές στη στεριά, κοντά στα χείλη της καλδέρας, συμπληρώνουν την εικόνα από τη θάλασσα. Μερικές φυσικές τομές και τα παλιά ορυχεία στα δύο μεγαλύτερα νησιά προσφέρονται για παρατήρηση, εμπέδωση και απόλαυση της τεράστιας ποικιλίας των γεωλογικών δομών και σχηματισμών.
Τέλος, η πανοραμική θέα των δύο Καμένων από το φρύδι της καλδέρας και από διαφορετικά σημεία των τριών νησιών απλοποιεί την εικόνα των ιστορικών ηφαιστειακών γεγονότων.
Είναι προφανές ότι στη Σαντορίνη δημιουργήθηκαν οι συνθήκες ενός τεράστιου υπαίθριου γεωλογικού-ηφαιστειακού μουσείου, ιδανικού χώρου για παρατήρηση των διεργασιών οικοδόμησης ενός κλασικού ηφαιστείου, εύκολου για διερεύνηση και ελκυστικού για μύηση στην ηφαιστειολογία, αφού διατίθεται δωρεάν στους επισκέπτες σαν ένα έγχρωμο και τρισδιάστατο φυσικό «ανοικτό» βιβλίο.
Καθηγ. Μιχ.Φυτίκας, Α.Π.Θ./Τμ.Γεωλογίας
