Ο κλάδος αντιμετωπίζει πολλαπλές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τη διασφάλιση μακροπρόθεσμης βιώσιμης ανάπτυξης
Τις προκλήσεις για τον ελληνικό τουρισμό αναδεικνύει νέα μελέτη της GBR Consulting.
Συγκεκριμένα , η μελέτη, με αφορμή την άνοδο της Ελλάδας στο World Economic Forum’s Travel & Tourism Development Index (TTDI), προβάλλει τις “Προκλήσεις για τον ελληνικό τουριστικό τομέα για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και τη διασφάλιση βιώσιμης ανάπτυξης”.
Αναλυτικά η μελέτη, όπως την καταγράφει η GBR Consulting στο Hospitality Newsletter της για το τρίτο τρίμηνο του 2024, έχει ως εξής:
Είναι ενθαρρυντικό να βλέπουμε ότι η εστίαση έχει μετατοπιστεί από την επίτευξη ρεκόρ αφίξεων τουριστών και εσόδων στις συζητήσεις για το μέλλον του τουριστικού τομέα της Ελλάδας. Ο κλάδος αντιμετωπίζει πολλαπλές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τη διασφάλιση μακροπρόθεσμης βιώσιμης ανάπτυξης. Στον Δείκτη Ταξιδιωτικής και Τουριστικής Ανάπτυξης (TTDI) του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ 2024, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 21η θέση σε 119 χώρες, σημειώνοντας βελτίωση πέντε θέσεων από το 2019.
Ωστόσο, άλλες ευρωπαϊκές χώρες κατέχουν ισχυρότερες θέσεις: η Ισπανία διατηρεί τη 2η θέση όπως το 2019, η Γαλλία έχει ανέβηκε δύο θέσεις στην 4η, η Ιταλία είναι τώρα 9η (άνοδος τρεις θέσεις) και η Πορτογαλία είναι 12η (άνοδος μία θέση). Η Τουρκία, εν τω μεταξύ, έχει προχωρήσει οκτώ θέσεις για να καταταχθεί στην 29η θέση.
Περιβαλλοντική Διαχείριση
Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και να προωθήσουν βιώσιμες τουριστικές πρακτικές για την προστασία του περιβάλλοντος. Τον Δεκέμβριο του 2023, η Τράπεζα της Ελλάδος υπολόγισε το ετήσιο κόστος της κλιματικής αλλαγής σε 2,2 δισεκατομμύρια ευρώ, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων των δασικών πυρκαγιών, της απώλειας καλλιεργειών και της τουριστικής μείωσης. Η έκθεση προειδοποίησε ότι χωρίς δράση, έως και το 40% της Ελλάδας, ειδικά στις ανατολικές και νότιες περιοχές, θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ερημοποίηση λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, των περισσότερων ημερών καύσωνα και της μειωμένης βροχόπτωσης.
Επιπλέον, τα ακραία φαινόμενα βροχοπτώσεων και οι πυρκαγιές αναμένεται να γίνουν πιο συχνά, επηρεάζοντας σημαντικά τη γεωργία.
Δημογραφικές και κοινωνικές αλλαγές
Με τα ποσοστά γεννήσεων να είναι πολύ χαμηλότερα από τα ποσοστά θνησιμότητας, η Ελλάδα αντιμετωπίζει γήρανση, μείωση του πληθυσμού και συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού. Για να αντιμετωπιστεί αυτό απαιτεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική που περιλαμβάνει εκπαίδευση, αυξημένα ποσοστά γονιμότητας, υψηλότερη συμμετοχή στο γυναικείο εργατικό δυναμικό, διατήρηση εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, πρόληψη του Brain Drain και προώθηση του Brain Gain, μόχλευση τεχνολογίας και τεχνητής νοημοσύνης και μετανάστευση για την υποστήριξη των αναγκών προσωπικού.
Αυτοί οι εργαζόμενοι χρειάζονται επίσης επαρκή στέγαση. Η GBR Consulting ολοκλήρωσε πρόσφατα μελέτη με συγκεκριμένες προτάσεις για αυτό το θέμα.
Ο τουρισμός πρέπει επίσης να ανταποκρίνεται στα εξελισσόμενα προφίλ ταξιδιωτών, ενώ θα αγκαλιάζει την ποικιλομορφία, την ισότητα και την ένταξη για να διασφαλίσει ότι όλοι οι επισκέπτες αισθάνονται ευπρόσδεκτοι. Επιπλέον, η ανάπτυξη των ψηφιακών νομάδων, των τοπικών νομάδων – που εξερευνούν και εργάζονται σε διαφορετικές περιοχές – και των συνταξιούχων αποτελούν μια ευκαιρία για την Ελλάδα να προσελκύσει διεθνείς και εγχώριους μακροπρόθεσμους επισκέπτες, ενισχύοντας τις τοπικές οικονομίες.
Πολιτιστική Κληρονομιά και Ταυτότητα
Η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και ταυτότητας της Ελλάδας είναι απαραίτητη. Αυτό περιλαμβάνει την προστασία ιστορικών τοποθεσιών, διατηρώντας την αυθεντικότητα και μια ισχυρή τοπική ταυτότητα. Ο αναγεννητικός τουρισμός δίνει έμφαση στη θετική συμβολή στην ποιότητα ζωής των κατοίκων, διαφυλάσσοντας παράλληλα μοναδικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά για τις μελλοντικές γενιές.
Υποδομές και χωρική ανάπτυξη
Η αναβάθμιση των υποδομών μεταφορών -αεροδρόμια, θαλάσσιοι λιμένες, μαρίνες, δρόμοι και δημόσιες συγκοινωνίες- θα βελτιώσει την προσβασιμότητα, ενώ η επέκταση της ψηφιακής υποδομής είναι εξίσου σημαντική. Οι βελτιώσεις στις δημόσιες υπηρεσίες κοινής ωφελείας, όπως το νερό, τα αποχετευτικά δίκτυα, ο ηλεκτρισμός και οι υπηρεσίες υγείας είναι ζωτικής σημασίας για την καλύτερη εξυπηρέτηση των τοπικών κοινωνιών, την υποδοχή του αυξανόμενου αριθμού επισκεπτών και την προετοιμασία για την κλιματική αλλαγή.
Τον Ιούλιο του 2024, η ελληνική κυβέρνηση ξεκίνησε δημόσια διαβούλευση για το νέο Ειδικό Χωρικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, με στόχο την καθοδήγηση της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και την αντιμετώπιση ζητημάτων σχεδιασμού. Η διαβούλευση ολοκληρώθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2025.
Το πλαίσιο ταξινομεί τις περιοχές σε πέντε κατηγορίες με βάση την κατανομή των τουριστικών καταλυμάτων: Α (Περιοχές Ελέγχου/Υπεραναπτυγμένες), Β (Αναπτυσσόμενες Περιοχές), Γ (Αναπτυσσόμενες Περιοχές), Δ (Περιοχές με αναπτυξιακή δυνατότητα ), και Ε (Μη ανεπτυγμένες περιοχές). Εισάγει επίσης την έννοια των «σποραδικών ξενοδοχείων» για τη δημιουργία σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων σε εγκαταλελειμμένους οικισμούς πριν από το 1923 ή περιοχές με λιγότερους από 2.000 κατοίκους, με στόχο την αναζωογόνηση αυτών των περιοχών. Βασικοί τουριστικοί φορείς έχουν παράσχει σχόλια για βελτιώσεις.
Ταυτόχρονα, βρίσκονται σε εξέλιξη Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια για τη ρύθμιση της εκτός σχεδίου δόμησης και την αντιμετώπιση του ζητήματος των οικοπέδων που δεν αντιμετωπίζουν αναγνωρισμένους δρόμους.
Οικονομικοί Παράγοντες και Πολιτική
Οι αποτελεσματικές πολιτικές και κανονισμοί είναι ουσιαστικοί για την οικονομική βιωσιμότητα του τουρισμού. Οι ενδιαφερόμενοι τονίζουν την ανάγκη εξορθολογισμού των διαδικασιών αδειοδότησης και μείωσης της γραφειοκρατίας για την ενθάρρυνση των επενδύσεων και την άρση των αβεβαιοτήτων που σχετίζονται με τους οικοδομικούς κανονισμούς. Τα μπόνους δόμησης βάσει του Νέου Οικοδομικού Κώδικα (NOC) που κυκλοφόρησε το 2012 παραμένουν θέμα συζήτησης.
Τον Σεπτέμβριο του 2024, η κυβέρνηση ανακοίνωσε σημαντικές αυξήσεις στο τέλος κλιματικής ανθεκτικότητας για τους φιλοξενούμενους, ενώ θα εισαχθεί νέος φόρος για τους επιβάτες κρουαζιέρας από την 1η Ιανουαρίου 2025:
Οι ενδιαφερόμενοι επέκριναν αυτά τα μέτρα και υπάρχουν ανησυχίες για το εάν τα συγκεντρωμένα κεφάλαια θα χρησιμοποιηθούν για την προστασία του περιβάλλοντος ή θα εκτραπούν στον κρατικό προϋπολογισμό. Η Γερμανική Ταξιδιωτική Ένωση εξέφρασε επίσης ανησυχίες για τον πιθανό αντίκτυπο στους ευαίσθητους στις τιμές Γερμανούς ταξιδιώτες.
Σε ό,τι αφορά τους ξενοδοχειακούς κανονισμούς, σημειώνουμε ότι το ισχύον νομικό πλαίσιο που χρονολογείται από το 2015 με μερικές τροποποιήσεις τα επόμενα χρόνια είναι ξεπερασμένο, εμποδίζοντας την είσοδο καινοτόμων ιδεών στην αγορά. Για παράδειγμα, δεν επιτρέπονται τα ξενοδοχεία σε ποδοσφαιρικούς χώρους, ενώ οι ξενώνες περιορίζονται από το νόμο για το Youth Hostel που περιορίζει τους επισκέπτες σε άτομα κάτω των 26 ετών. Έννοιες, όπως φοιτητική στέγαση μακράς διαμονής σε συνδυασμό με ξενώνες μικρής διάρκειας, δεν μπορούν να εφαρμοστούν νομικά και δεν υπάρχει πλαίσιο για τη διαμονή του προσωπικού. Το Υπουργείο Τουρισμού πρότεινε πρόσφατα τη δημιουργία μονάδων προσωπικού βάσει προδιαγραφών ξενοδοχείων 2 αστέρων, αλλά οι κοινόχρηστες κουζίνες δεν επιτρέπονται στο νομικό πλαίσιο των ξενοδοχείων. Ως εκ τούτου, παραμένει ασαφές με ποιο πλαίσιο μπορεί να εκδοθεί άδεια για ξενοδοχείο που θα χρησιμοποιηθεί ως κατάλυμα προσωπικού.
Τουριστικές ροές και διαχείριση προορισμών
Η αντιμετώπιση του συνωστισμού σε δημοφιλείς τοποθεσίες απαιτεί στρατηγικά μέτρα, όπως συστήματα χρονομετρημένης εισόδου, που εφαρμόστηκαν με επιτυχία φέτος στην Ακρόπολη της Αθήνας, μέτρα που προωθούν τα ταξίδια εκτός εποχής και ενθαρρύνουν τα ταξίδια σε λιγότερο επισκέψιμες περιοχές. Ρυθμιστικές ενέργειες όπως ο περιορισμός των βραχυπρόθεσμων μισθώσεων, οι αναβαθμίσεις υποδομών, αλλά και η χρήση τεχνολογίας και δεδομένων και προγραμμάτων εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης, μπορούν να υποστηρίξουν περαιτέρω αυτές τις προσπάθειες.
Η ίδρυση τοπικών Οργανισμών Διαχείρισης Προορισμών (DMOs) είναι ζωτικής σημασίας γιατον συντονισμό και τη συμμετοχή των τοπικών ενδιαφερομένων, τον σχεδιασμό της βιώσιμης ανάπτυξης και τη βελτίωση των εμπειριών των επισκεπτών προστατεύοντας παράλληλα τις τοπικές κοινότητες. Οι αποτελεσματικές τοπικές αρχές διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην εφαρμογή αυτών των μέτρων και η ενίσχυση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων και δεξιοτήτων τους είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική διαχείριση του τουρισμού.
Στον τομέα της κρουαζιέρας, η αύξηση των τελών από μόνη της δεν μπορεί να λύσει προβλήματα υπερπληθυσμού από ταυτόχρονες αποβιβάσεις. Η εφαρμογή ενός συστήματος υποδοχής για τη ρύθμιση του αριθμού των κρουαζιερόπλοιων στα λιμάνια είναι απαραίτητη για τη μείωση της συμφόρησης και την παροχή μιας ευχάριστης εμπειρίας στους επισκέπτες.
Τομέας Διαμονής και Δυναμική
Η προσαρμογή στις αλλαγές στις προτιμήσεις διαμονής και η υιοθέτηση νέων τάσεων φιλοξενίας είναι σημαντική για την ανταγωνιστικότητα. Ενώ οι βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις μπορούν να επηρεάσουν θετικά ορισμένους προορισμούς, η αγορά χρειάζεται ρύθμιση. Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη οδήγησε σε περισσότερες βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις κρεβατιών παρά σε ξενοδοχεία. Τον Σεπτέμβριο, η κυβέρνηση ανακοίνωσε απαγόρευση ενός έτους για νέες συμβάσεις βραχυπρόθεσμης μίσθωσης σε τρεις κεντρικές συνοικίες της Αθήνας και σχεδιάζει να εισαγάγει λειτουργικές απαιτήσεις.
Σε πρόσφατο συνέδριο ακινήτων στην Αθήνα, κυβερνητικοί αξιωματούχοι ανέφεραν ότι τα έσοδα από τις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις έχουν δεκαπλασιαστεί από το 2017 και αναμένεται να φτάσουν τα 830 εκατ. ευρώ μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους.
Περίπου 6.200 νομικά πρόσωπα κατέχουν περισσότερα από τρία ακίνητα, το 90% των οποίων έχει ενεργά φορολογικά αρχεία.
Περίπου 100.000 ακίνητα που παράγουν εισόδημα έχουν μοναδικούς Αριθμούς Μητρώου Ακινήτου, με 40.000 να έχουν προστεθεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια.
Περίπου το 25% των ακινήτων ενοικιάζονται για τουλάχιστον 90 ημέρες ετησίως.
Από τα 80.000 ακίνητα που ανήκουν σε ιδιώτες, το 80% ενοικιάζεται για λιγότερες από 90 ημέρες, ενώ οι 20.000 μονάδες ανήκουν σε νομικά πρόσωπα, με τα μισά τουλάχιστον να έχουν μισθωθεί για περισσότερες από 90 ημέρες.
Το μέσο εισόδημα ανά Αριθμό Εγγραφής είναι 7.350 € ετησίως. Σε σύγκριση με τα παραπάνω, το ΙΝΣΕΤΕ αναφέρει περίπου 200.000 ακίνητα στη βραχυπρόθεσμη αγορά.
Ψηφιακός μετασχηματισμός, καινοτομία και εκπαίδευση
Έξυπνες τεχνολογίες τουρισμού, όπως ανάλυση δεδομένων, IoT και AI, βελτιώνουν τις εμπειρίες των επισκεπτών, βελτιστοποιούν τη διαχείριση πόρων και ενεργοποιήστε τη διαχείριση επισκεπτών σε πραγματικό χρόνο. Η συνεργατική καινοτομία που περιλαμβάνει την κυβέρνηση, την ακαδημαϊκή κοινότητα, τις ΜΜΕ, τις νεοφυείς επιχειρήσεις και τους επενδυτές οδηγεί σε νέες λύσεις που βελτιώνουν την παροχή υπηρεσιών και προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες προσδοκίες των ταξιδιωτών.
Ο εκσυγχρονισμός της τουριστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι εξίσου σημαντικός για να ευθυγραμμιστεί με τις ανάγκες της βιομηχανίας. Η ενίσχυση των προγραμμάτων σπουδών, η οικοδόμηση συνεργασιών με τα ενδιαφερόμενα μέρη του κλάδου και η έμφαση στην πρακτική κατάρτιση είναι ζωτικής σημασίας για τον εξοπλισμό των αποφοίτων και των επαγγελματιών με τις απαραίτητες δεξιότητες. Η ζήτηση για κορυφαία στελέχη παραμένει υψηλή.
