Γράφει ο Γεώργιος Βλασσόπουλος
Δικηγόρος-Διδάκτωρ Νομικής
Οι νέες τεχνολογίες εξελίσσονται ταχύτατα μέσα σε ένα διεθνοποιημένο οικονομικό περιβάλλον. Η προσαρμογή του δικαίου στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις προϋποθέτει στρατηγικό σχέδιο με όραμα, καινοτόμο πνεύμα και κοινωνική ευαισθησία.
Ασφαλώς οι τεχνολογικές μεταβολές ιδίως στην πληροφορική και τις τηλεπικοινωνίες επηρεάζουν καθοριστικά και το εργασιακό περιβάλλον ποιοτικά, αλλά και ποσοτικά προσθέτοντας, αλλά και μειώνοντας θέσεις εργασίας.
Η ρομποτική αναπτύσσεται ταχύτατα επιταχύνοντας τις αλλαγές που επιφέρει εκ των πραγμάτων η τηλεργασία, όχι μόνο στον ιδιωτικό, αλλά πλέον και στον δημόσιο τομέα.
Στα πλεονεκτήματα της τηλεργασίας συγκαταλέγονται η η μείωση του εργασιακού κόστους (μέσω μείωσης των διαθέσιμων χώρων εργασίας), η δυνητική αύξηση του ελεύθερου προσωπικού και οικογενειακού χρόνου των εργαζόμενων, η προστασία του περιβάλλοντος (μέσω μείωσης των μετακινήσεων, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα), αλλά και η προστασία της δημόσιας υγείας σε έκτακτες περιστάσεις, όπως κατά την περίοδο επιδημιών (όπου η πρόσφατη ανάδειξη από τον νομοθέτη της δυνατότητας τηλεργασίας στο πλαίσιο προστασίας της δημόσιας υγείας συνιστά θετική εξέλιξη ).
Από την άλλη πλευρά εντοπίζονται και μειονεκτήματα όπως η απομόνωση του τηλεργαζόμενου από την εργασιακή κοινότητα, η ενδεχόμενα περιορισμένη άσκηση συλλογικών εργασιακών δικαιωμάτων, η πιθανή εντατικοποίηση της εργασίας με κινδύνους για την προστασία προσωπικών δεδομένων.
Ο εργοδότης υποχρεούται να παρέχει τον απαραίτητο τεχνολογικό εξοπλισμό και να φροντίζει για την απρόσκοπτη εργασία του τηλεργαζόμενου σε ένα υγιές και ασφαλές περιβάλλον σε συνεννόηση μαζί του.Ο τηλεργαζόμενος οφείλει να παρέχει επιμελώς τις υπηρεσίες του και στο νέο εργασιακό περιβάλλον (π.χ.στο σπίτι, σε κινητή τηλεργασία, σε τηλεκέντρο κλπ.).
Είναι λοιπόν προφανές ότι ένα πλήρες και κοινωνικά δίκαιο θεσμικό πλαίσιο τηλεργασίας σε συνδυασμό με ένα συνεκτικό πλάνο υλοποίησης της αποτελούν βασικούς μοχλούς για την επιτυχή λειτουργία της στη πράξη.
Υπό κανονικές συνθήκες η ένταξη σε τηλεργασία είναι εθελοντική και προϋποθέτει αφομοίωση των νέων τεχνολογιών από τους εργαζόμενους, αλλά και τη δημιουργία μίας κουλτούρας ΄΄έξυπνης΄΄ αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών προς όφελος εργαζόμενων – επιχείρησης – εθνικής οικονομίας.
Όμως σε έκτακτες συνθήκες, όπως η παρούσα, η ένταξη του εργαζόμενου σε εργασία από απόσταση μπορεί να γίνει μονομερώς από τον εργοδότη στο πλαίσιο άσκησης του διευθυντικού δικαιώματος (βλ.απο 11-3-2020 ΠΝΠ, άρθρ.4 παρ.2, όπως περιλαμβάνεται στον πρόσφατο ν. 4682/2020).
Σχετικά πρόσφατη αναλυτική έρευνα του ερευνητικού κέντρου Pew Research Center στις ΗΠΑ κατέδειξε ότι περίπου οι μισοί ερωτηθέντες διατύπωσαν την ἀποψη ότι το διαδίκτυο και η ηλεκτρονική επικοινωνία (e-mail) συμβάλλουν στην αύξηση της παραγωγικότητας τους, ενώ μόλις ένα ποσοστό 7% των ερωτηθέντων υποστήριξε το αντίθετο. Στην κορυφή των λίστας με τα πλέον σημαντικά εργαλεία για τους εργαζόμενους on line κατατάχθηκε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (61%) και εν συνεχεία το διαδίκτυο (54%), η σταθερή τηλεφωνία (35%), η κινητή τηλεφωνία κάθε μορφής (24%) και μόλις 4% τα κοινωνικά δίκτυα.
Στην ίδια ενδιαφέρουσα έρευνα που διενεργήθηκε τον Σεπτέμβριο 2014 με δείγμα 535 Αμερικανούς ενήλικες εργαζόμενους διαπιστώθηκε βέβαια ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων αντιμετωπίζουν τις νέες τεχνολογίες ως παράγοντα βελτίωσης της αποδοτικότητάς τους στην εργασία σε συνδυασμό με μία μεγαλύτερη ευελιξία στις συνθἠκες εργασίας τους.
Όμως ένα ποσοστό 35% των ερωτηθἐντων παραδέχθηκε ότι εργάζονται περισσότερες ώρες ακριβώς λόγω της χρήσης των νέων τεχνολογιών. Επιπλέον οι εργαζόμενοι γραφείου εντόπισαν περισσότερα πλεονεκτήματα, αλλά και περισσότερες εργασιακές απαιτήσεις λόγω της τεχνολογίας συγκριτικά με εργαζόμενους που απασχολούνται κατά κύριο λόγο εκτός γραφείου.
Μάλιστα η δημιουργία ενός εκτεταμένου δικτύου επαφών εκτός επιχείρησης αποτελεί ένα σημαντικό όφελος για τους εργαζόμενους.
Από την άλλη πλευρά, περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες εντόπισαν αύξηση των κανόνων στην εργασία τους, ιδίως αναφορικά με τον τρόπο αυτοπαρουσίασής τους on line, έναντι μόλις 20% εκ των ερωτηθἐντων σε όμοια έρευνα του ίδιου κορυφαίου ερευνητικού κέντρου το 2006.
Σύμφωνα και με σχετική έρευνα ILO και EUROFOUND έτους 2017 υπολογίζεται ότι περίπου 5% των εργαζόμενων στη χώρα μας εργάζονται με κανονικό σύστημα τηλεργασίας (1,7% από το σπίτι και 3,3% με κινητή τηλεργασία).Παρατηρείται απόκλιση από τον αντίστοιχο κοινοτικό μέσο όρο (3,3% για εργασία από το σπίτι και 5% για κινητή τηλεργασία).
Πέρα από το σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο επισημαίνεται η ανάγκη κινήτρων, αλλά και άρσης των όποιων λειτουργικών εμποδίων, ώστε να διευκολυνθεί σε πρώτη φάση η μερική τηλεργασία (κάποιες μέρες την εβδομάδα εργασία από απόσταση) και εν συνεχεία η κανονική τηλεργασία.
Η αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζόμενων, αλλά και η βελτίωση της ποιότητας του εργασιακού περιβάλλοντος μπορούν να αποτελέσουν εφικτούς στόχους του όλου εγχειρήματος.
Ασφαλώς και η χώρα μας μπορεί να ωφεληθεί ακόμη περισσότερο στο μέλλον από την ΄έξυπνη΄ και φιλική προς τους εργαζόμενους αξιοποίηση τεχνογνωσίας που μεταβάλλει το παραδοσιακό εργασιακό τοπίο ως προς τον τόπο, τον χρόνο και τις εν γένει συνθἠκες εργασίας (π.χ. τηλεργασία).
Στην κατεύθυνση αυτή υλοποιούνται από τη χώρα μας πρωτοβουλίες με θετικό πρόσημο αποσκοπώντας στη δημιουργία ενός φιλικού για τους πολίτες και τους καταναλωτές επιχειρηματικού περιβάλλοντος διαμέσου των νέων τεχνολογιών.
Ως προς την τηλεργασία, είναι προφανές ότι η αναμόρφωση του σχετικού θεσμικού πλαισίου με δημιουργική διαβούλευση μεταξύ των κοινωνικών εταίρων συνδέεται αναπόσπαστα με αξιοποίηση καλών διεθνών πρακτικών (π.χ. και όλως ενδεικτικά για δημόσιο τομέα από ΗΠΑ, για ιδιωτικό τομέα ιδίως από σκανδιναβικές χώρες ) προσαρμοσμένων και στις ιδιαιτερότητες της εγχώριας αγοράς εργασίας (σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς αναμφισβήτητου κύρους, όπως η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας –ILO-, αλλά και το Ευρωπαικό Ιδρυμα για την βελτίωση των συνθηκών εργασίας -Eurofound).
Με την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας 2006-2007 προβλέφθηκε αναλυτικά Συμφωνία – Πλαίσιο Τηλεργασίας (Προσάρτημα Β),ενσωματώνοντας την Ευρωπαική Συμφωνία – Πλαίσιο για την Τηλεργασία. (βλ. και αρθρ.5 ν. 3846/2010).
Η Συμφωνία αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει αφετηρία γόνιμου, συστηματικού και τεκμηριωμένου διαλόγου μεταξύ των κοινωνικών εταίρων στη χώρα μας για επικαιροποίηση και ουσιαστική αξιοποίησή της στη πράξη.
Προφανώς, μετά την επάνοδο στην κανονικότητα, συνιστάται η εξέταση θέσπισης ενός σύγχρονου, ακριβοδίκαιου και θεσμικού πλαισίου ως αποτέλεσμα ουσιαστικού διαλόγου μεταξύ των κοινωνικών εταίρων.
Τέλος, η δημιουργία ενός αξιόπιστου Παρατηρητήριου Τηλεργασίας είναι κομβικής σημασίας, ώστε να αποφεύγονται τυχόν καταχρηστικές πρακτικές σε βάρος τηλεργαζομενων και να διορθώνονται τα οποία λειτουργικά ή διαδικαστικά προβλήματα προς όφελος των μερών, αλλά και του κοινωνικού συνόλου.
Σε κάθε περίπτωση προέχει η επικράτηση της ανθρωποκεντρικής αντίληψης με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης, ώστε η τηλεργασία να συμβάλλει καταλυτικά σε ένα αξιοπρεπές εργασιακό περιβάλλον και να αρθούν έτσι οι όποιες αντιρρήσεις διατυπώνονται για την εφαρμογή συστημάτων τηλεργασίας στη πράξη.
Πάντως η προσφυγή σε τηλεργασία στις παρούσες συνθήκες συμβάλλει εκ των πραγμάτων και στη προστασία της δημόσιας υγείας, διευκολύνοντας επιχειρήσεις και εργαζόμενους να μην αποκοπούν πλήρως από την παραγωγική διαδικασία.
Αυτή η εμπειρία μπορεί να είναι χρήσιμη για την επόμενη μέρα, ώστε να αξιοποιηθούν τα θετικά και να διορθωθούν τυχόν ατέλειες.
