Όλη η αλήθεια για τα διόδια

Του Χάρη Ντιγριντάκη

Δημιουργική ασάφεια παρατηρείται «διαιώνια» σε ψηφίδες υλοποίησης των συμβάσεων παραχώρησης των αυτοκινητοδρόμων, που αποτελούν παρακαταθήκη αφενός για την επιβολή των διοδίων στην Ελλάδα και αφετέρου κυρίαρχα για τον εκσυγχρονισμό των κύριων οδικών αξόνων της χώρας.

Υπογραμμίζεται ότι δια νόμου το 2008 στις συμβάσεις παραχώρησης των αυτοκινητοδρόμων στην Ελλάδα στα διόδια της χώρας ισχύει το ζωνικό σύστημα με μετωπικούς σταθμούς επι του κύριου άξονα και πλευρικούς σε σημεία που απαιτείται. Η τιμή διοδίου τέλους καθορίζεται ως εξής:

• Σε μετωπικό σταθμό και ανά κατεύθυνση, βάσειτου συνολικού μήκους της ζώνης στην οποίαανήκει.
• Στους πλευρικούς σταθμούς εξόδου, ανάλογαμε το μήκος που διανύθηκε από την αρχή τηςζώνης στην οποία ανήκει ο σταθμός μέχρι τονσταθμό, ενώ στους πλευρικούς σταθμούςεισόδου ανάλογα με το μήκος που θα διανύσειο χρήστης από τον σταθμό διοδίων έως τοτέλος της ζώνης.
Το σύστημα είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να μην είναι δυνατόν σε καμία περίπτωση, οδηγός που πληρώνει διόδια σε μετωπικό σταθμό να πληρώσει ξανά σε πλευρικό σταθμό της ίδιας ζώνης , στο ίδιο ταξίδι.
Αντιστοίχως, σε καμία περίπτωση δεν είναι δυνατόν οδηγός που πληρώνει διόδια σε πλευρικό σταθμό να πληρώσει και σε μετωπικό ή άλλον πλευρικό σταθμό της ίδιας ζώνης στο ίδιο ταξίδι.

Η τιμή σε κάθε μετωπικό σταθμό υπολογίζεται από την χιλιομετρική απόσταση επιρροής επί 0,04 ευρώ για τα ΙΧ (σε τιμές 1/1/2003). Η τιμή των 0,04 ευρώ ανά χιλιόμετρο αναπροσαρμόζεται ετησίως την 1/1ου εκάστου έτους με το Δείκτη Τιμών Καταναλωτή του Σεπτεμβρίου του προηγούμενου έτους και ανέρχεται σήμερα σε περίπου 0,06 ευρώ στην οποία προστίθεται ο αναλογών ΦΠΑ του 24% ήτοι περίπου 0,07 ευρώ το χιλιόμετρο. Στους πλευρικούς σταθμούς η χρέωση είναι χιλιομετρική επι της ουσίας. Στους μετωπικούς εμπλέκεται το μήκος της κάθε ζώνης.

Η φημολογούμενη αλλαγή της χρέωσης σε πλήρως χιλιομετρική απαιτεί την εγκατάσταση κλειστού συστήματος, ήτοι κατασκευή και λειτουργία πλευρικών σταθμών διοδίων σε όλες τις εισόδους και εξόδους, με τον χρήστη να παίρνει «χαρτάκι» ή να καταγράφεται ηλεκτρονικά στην είσοδο και με την πληρωμή να γίνεται στην έξοδο.

Η κατασκευή τέτοιου κλειστού συστήματος, όπως των Ιταλικών Αυτοκινητοδρόμων, σκοντάφτει -για τους παρoικούντες εν Ιερουσαλήμ- στην υποχρέωση από πλευράς Δημοσίου να αποζημιώσει το κόστος κατασκευής και λειτουργίας πληθώρας σταθμών και συνακόλουθα στην αλλαγή του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου και των Δανειακών Συμβάσεων των Δανειστριών Τραπεζών.

Άλλωστε οι αυτοκινητόδρομοι έγιναν στη χώρα μας, όπως και σε άλλες, με την προοπτική της μετακινήσεις εμπορευμάτων και ιδιωτών από πόλη σε πόλη και όχι από χωριό σε χωριό.

Λίαν προσφάτως και εξαιτίας της αναρρίχησης των τιμών της Ελλάδας με θρυαλλίδα τον πόλεμο της Ουκρανίας, ήταν επιβεβλημένη -βάσει σύμβασης- η αύξηση των τιμών των διοδίων, κόμιστρο που πέραν της αμοιβής του παραχωρησιούχου εμπεριέχει άμεσους και έμμεσους φόρους του δημοσίου.

Υπενθυμίζεται ότι την περίοδο της ύφεσης και του στασιμοπληθωρισμού στην Ελλάδα την περασμένη δεκαετία, υπήρξε και μείωση των τιμών των διοδίων, έστω καθότι ο ΔΤΚ ήταν αρνητικός (περίπου 0,01 ευρώ απομείωση ορισμένων διοδίων!).

Είναι κοινός τόπος ότι για να διατηρηθούν αναλλοίωτα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά κάθε σύγχρονου αυτοκινητόδρομου, απαιτούνται διαρκείς επενδύσεις.

Τα διόδια συνεπώς καταβάλλονται για τη λειτουργία και συντήρηση των αυτοκινητόδρομων καθως και για την αποπληρωμή των δανείων των κοινοπραξιών, ενώ για τον ιδιώτη μένει και μονοψήφιο ποσοστό ΙRR (απόδοση ιδίων κεφαλαίων).

Γίνεται εύκολα διακριτό ότι ορισμένες φορές οι παραχωρησιούχοι είναι δέσμιοι των δανειακών συμβάσεων τους, που αποπληρώνονται επί τη βάσει της σύμβασης παραχώρησης. Πάντως αν αποφασίσει για πολιτικούς λόγους η πολιτεία σε κάποια περιοχή όπως πχ η Θεσσαλία για κοινωνικούς λόγους να επιβάλει μείωση των τιμών των διοδίων τότε οφείλει να αποζημιώσει τους παραχωρησιούχους δεδομένου ότι τράπεζες και το δημόσιο ελέγχουν την πορεία των συμβάσεων σε πραγματικό χρόνο.

Το μοντέλο των συμβάσεων παραχώρησης που ακολουθεί η Ελλάδα προσιδιάζει με αυτό της Γαλλίας και εφαρμόζεται η ίδια λογική στα διόδια. Στην Ευρώπη υπάρχουν οι αρχές του user pays principle (πληρώνει ο χρήστης όπως σε Ελλάδα και Γαλλία) αλλά και του the polluter pays (πληρώνει αυτός που ρυπαίνει).

Τι ισχύει στην Ελλάδα σήμερα

Το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών κατέληξε στις αρχές Δεκεμβρίου σε συμφωνία με τους παραχωρησιούχους μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις και μια καθυστέρηση σχεδόν ενός έτους για την προσαύξηση 12% του 2023. Έτσι συμφωνήθηκε αύξηση των τιμών στα διόδια που μεσοσταθμικά φτάνουν το 7,6% και η οποία τέθηκε σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου του 2024.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για την πρώτη, από τις τρεις συνολικά παρεμβάσεις στο πλαίσιο της συνολικής αναδιαμόρφωσης των τιμών, καθώς προσαύξηση κατά 2% ετησίως πέραν του πληθωρισμού θα έχει το αντίτιμο των διοδίων και το 2025 και το 2026.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι πέραν της πρόβλεψης για μεταβολή στα διοδιατέλη με βάση τον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή που αναφέρεται ρητά στις Συμβάσεις Παραχώρησης, οι βασικές πήγες κόστους για τη συντήρηση και λειτουργία ενός αυτοκινητόδρομου περιλαμβάνουν ενεργειακή κόστη, καύσιμα, υλικά συντήρησης που έχουν λόγω του πολέμου αυξηθεί σημαντικά.

Σήμερα λοιπόν, και μετά την εφαρμογή των νέων τελών, το ταξίδι με ΙΧ από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη περιλαμβάνει πλέον κόστος διοδίων που φτάνει τα 33,55 ευρώ, έναντι 31,35 ευρώ που ίσχυε μέχρι τέλος του 2023.

Αντίστοιχα, για τα διόδια της διαδρομής από Αθήνα στην Πάτρα, οι οδηγοί θα πρέπει να υπολογίζουν πλέον 12,50 ευρώ για τα διόδια, από 11,80 ευρώ.

Από την Αθήνα για τα Ιωάννινα, το κόστος των διοδίων, που περιλαμβάνει και τη διέλευση της Γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου, η οποία πλέον κοστίζει 14,60 ευρώ, ανέρχεται στα 40,90 ευρώ από 38,25 ευρώ.

Από την Αθήνα στην Καλαμάτα, το κόστος των διοδίων έχει διαμορφωθεί στα 15,00 ευρώ, ενώ μέχρι και τις 31/12/2023 ήταν στα 13,95 ευρώ.

Το κόστος για Αθήνα – Θήβα ανέρχεται στα 5,20 ευρώ, δηλαδή 3,55 για τον μετωπικό σταθμό Αφιδνών και 1,65 για τον πλευρικό Θηβών.

Επιπλέον το κόστος για Αθήνα – Λαμία είναι 13,80 ευρώ καθώς στα 7,75 ευρώ έως τη Θήβα προστίθενται 4,15 ευρώ (Τραγάνα) και 1,90 ευρώ στην Αγία Τριάδα.

Το κόστος για Αθήνα – Λάρισα φτάνει τα 23,85 ευρώ καθώς προστίθενται μετά τη Λαμία οι μετωπικές χρεώσεις σε Μαυρομαντήλα (2,05 ευρώ), Πελασγία (3,70 ευρώ) και Μοσχοχώρι (4,30 ευρώ).

Η εικόνα στην Ευρώπη

Το 2024, πολλές ευρωπαϊκές χώρες θα αυξήσουν το αντίτιμο των διοδίων. Σε κάποιες από αυτές πρόκειται να αλλάξουν και τα συστήματα πληρωμής του.

Για παράδειγμα, στη Γαλλία και την Κροατία, θα εφαρμοστούν νέα συστήματα που επιτρέπουν την πλήρως ηλεκτρονική πληρωμή των διοδίων.

Κροατία

Φέτος ένα ηλεκτρονικό σύστημα πληρωμής διοδίων θα εισαχθεί στην Κροατία. Αυτό το σύστημα θα επιτρέπει την διέλευση όλων των οχημάτων που διαθέτουν πομποδέκτη (e-Pass) με παράλληλη αυτόματη σάρωση των πινακίδων κυκλοφορίας του οχήματος, ώστε να καταγράφονται οι παραβάτες και οι πληρωμές διοδίων θα πραγματοποιούνται ηλεκτρονικά. Αυτό αναμένεται να συμβάλλει στην αποφυγή κυκλοφοριακής συμφόρησης σε σημαντικούς δρόμους.

Γερμανία

Διόδια τέλη επιβάλλονται σε δίκτυο 51.000 χιλιομέτρων μόνο στα φορτηγά που επί του παρόντος ζυγίζουν 7,5 τόνους, ωστόσο, από την επόμενη χρονιά, προτίθενται να κατεβάσουν το όριο στους 3,5 τόνους.

Επιπλέον το 2024 τα τέλη κυκλοφορίας για φορτηγά στη Γερμανία θα είναι 200 ευρώ ακριβότερα ανά τόνο αερίου CO2 σε σύγκριση με φέτος.
Τα φορτηγά που εκπέμπουν υψηλό ποσοστό αερίων CO2 υπόκεινται σε υψηλότερα διόδια, ωστόσο, από την επόμενη χρονιά, υψηλότεροι φόροι θα ισχύουν και για φορτηγά 3,5 τόνων.

Γαλλία

Η περιοχή της Αλσατίας της Γαλλίας δεν έχει προς το παρόν διόδια. Ωστόσο, από το 2024 θα θεσπιστεί φόρος κυκλοφορίας βάσει χιλιομέτρων για τα φορτηγά, αλλά δεν είναι ακόμη σαφές ποιο τιμολόγιο θα εφαρμόζεται σε κάθε κατηγορία.

Επιπλέον, πρόσφατα έγινε εφαρμογή τηςτεχνολογία διοδίων ελεύθερης ροής για οχήματα που διαθέτουν ηλεκτρονικό πομποδέκτη στον αυτοκινητόδρομο της Νορμανδίας.

Τα οχήματα που είναι ήδη εγγεγραμμένα στο σύστημα και διαθέτουν πομποδέκτη θα πληρώνουν αυτόματα τα διόδια μέσω ειδικής πλατφόρμας, ενώ οι οδηγοί που δεν είναι εγγεγραμμένοι ως τακτικοί χρήστες θα μπορούν να πληρώνουν τα διόδια ηλεκτρονικά ή τηλεφωνικά. Αυτό θα επιτρέψει την αποφυγή κυκλοφοριακής συμφόρησης στον αυτοκινητόδρομο υψηλής κυκλοφορίας.

Ισπανία

Από το 2024, η Ισπανία σχεδιάζει να μετατρέψει όλους τους αυτοκινητόδρομους σε δρόμους με διόδια. Δεν είναι ακόμη σαφές εάν το ύψος των φόρων θα εξαρτηθεί από την κατηγορία των φορτηγών, τον αριθμό των διανυόμενωνχιλιομέτρων ή άλλους παράγοντες. Είναι πιθανό ότι θα επιβληθεί ένα πάγιο τέλος σε όλους τους δρόμους, αλλά δεν είναι σαφές ποιο τιμολόγιο θα εφαρμοστεί σε διαφορετικούς αυτοκινητόδρομους.

Ολλανδία

Από το 2024 θα καθιερωθούν διόδια στον αυτοκινητόδρομο Blankenburg που συνδέει τους δρόμους Α15 και Α20 και στον νέο αυτοκινητόδρομο ViA15 που συνδέει τους δρόμους Α15 και Α12 στην Ολλανδία.

Αυτά τα διόδια θα είναι προσωρινά και θα διαρκέσουν μόνο μέχρι το 2030. Οι τιμές δεν έχουν ακόμη αποφασιστεί, αλλά είναι πιθανό ο συντελεστής που εφαρμόζεται για όλα τα φορτηγά να είναι 7,94 ευρώ και στους δύο δρόμους.

Αναμένεται επίσης ότι το 2026 θα αφαιρεθούν οι βινιέτες και θα επιβληθούν διόδια για φορτηγά σε ορισμένους δρόμους. Αυτά τα διόδια θα ισχύουν για όλα τα οχήματα που ζυγίζουν περισσότερο από 3,5 τόνους. Οι τιμές θα εξαρτηθούν από το πόσα χιλιόμετρα έχει διανύσει το φορτηγό, πόσο ζυγίζει το όχημα και σε ποια κατηγορία ανήκει.

Δανία

Από το 2025 θα θεσπιστεί φόρος κυκλοφορίας βάσει χιλιομέτρων για τα βαρέα οχήματα, οι συντελεστές του οποίου θα εξαρτώνται από το πόσο αέριο CO2 εκπέμπει.

Αυτός ο φόρος θα επηρεάσει περισσότερο τα φορτηγά που κινούνται με βενζίνη και ντίζελ. Οι οδηγοί φορτηγών με μηδενικές εκπομπές ρύπων θα πληρώνουν 0,2 κορώνες Δανίας ανά χιλιόμετρο, ενώ οι οδηγοί φορτηγών με βενζίνη ή ντίζελ θα πληρώνουν 1,3 κορώνες ανά χιλιόμετρο.

Ο φόρος αυτός θα ισχύει για φορτηγά βάρους 12 τόνων και άνω και από το 2027 θα ισχύει και για τα μικρότερα φορτηγά.